“Begint Parkinson in de uitlopers van zenuwcellen?”

Onderzoek
3 december 2019

Parkinsononderzoek richt zich al lang op de zenuwcellen. Maar prof. dr. Jeroen Pasterkamp (UMC Utrecht) denkt nu dat er meer winst te behalen valt op het gebied van de uitlopers van zenuwcellen. Met unieke technieken wil hij achterhalen of, en zo ja hoe, de ziekte van Parkinson in die uitlopers begint. “Dit lijkt een beter aangrijpingspunt voor nieuwe therapie te zijn.”

Vroeg in de ziekte begrijpen hoe zenuwvezels veranderen
Bij de ziekte van Parkinson raken zenuwcellen in de hersenen – in de substantia nigra – beschadigd en daarna sterven ze af. Daardoor kunnen ze geen dopamine meer aanmaken. “Maar we vermoeden dat de ziekte daarvóór al begint, in de axonen ofwel de zenuwvezels van de zenuwcellen”, zegt Pasterkamp. “Die verbinden dopamine zenuwcellen met een ander deel van de hersenen, namelijk het striatum.”

Zenuwcellen labelen
Het striatum zit vol met zenuwvezels van dopamine zenuwcellen. Kleine veranderingen zijn door deze overmaat aan vezels niet goed te zien. Pas bij veel verlies kun je ze waarnemen. “Het zou zeer interessant zijn om te achterhalen wanneer de achteruitgang begint en hoe dit proces eruitziet. Daarom hebben we speciale muismodellen gemaakt. In de hersenen labelen we zenuwcellen met fluorescente eiwitten. Zo kunnen we van een enkele zenuwcel goed zien hoe de uitlopers zich vertakken. Wanneer vinden de vertakkingen plaats? Wat gebeurt er in de uitlopers? Hoe snel verloopt dit proces? En hoe groot is het verlies?” De antwoorden op al die vragen brengen de wetenschap weer een stap dichter bij het vinden van de oorzaak van de ziekte van Parkinson. Alleen als we weten hoe de ziekte ontstaat, is de ontwikkeling van een remedie mogelijk.

We gaan voor zo vroeg mogelijke, gerichte behandelingen

Unieke tools
Pasterkamp en zijn onderzoeksteam startten in september 2019 met dit onderzoek, dat een looptijd van vier jaar heeft. Daarbij gebruiken ze specifieke microscopische technieken en unieke, zelfontwikkelde tools. “Niemand anders heeft deze tools, die we overigens dankzij de subsidie van het ParkinsonFonds konden ontwikkelen. Het gaat om speciale muismodellen. Voor analyse maken we de hersenen transparant, daarna geven we verschillende delen een kleur en vormen we digitale hersenplakken tot een 3D-beeld. Zo krijgen we het volledige hersensysteem van een muis in één beeld. We maken nieuwe modellen om de verschillen tussen de dopamine zenuwcellen die wel en niet zijn aangedaan te zien. Sommige zenuwcellen blijven leven, andere zullen uiteindelijk verloren gaan in de patiënt. Ligt dat aan verschillen in de zenuwvezels van deze zenuwcellen? Dankzij de technische innovaties die we kunnen toepassen om ziekteprocessen te begrijpen, zetten we een volgende belangrijke stap voorwaarts. We willen graag vroeg in de ziekte begrijpen hoe zenuwvezels veranderen. Zo kun je er eerder op inspelen en houdt de patiënt langer een hogere levenskwaliteit.”

Vroeger ingrijpen
Door de zenuwvezels en hun vertakkingen te bestuderen, kunnen de onderzoekers een beeld krijgen van vroege veranderingen die op Parkinson wijzen. “Het is een interessant startpunt. Zeker als het in de toekomst mogelijk wordt om heel vroeg in te grijpen in de ziekte, nog voordat zich symptomen openbaren bij een patiënt. Bij erfelijke vormen van Parkinson kun je er dus vroeg bij zijn en de patiënt langer ‘gezond’ houden.

Voor mensen met niet-erfelijke Parkinson moet je op iets kunnen screenen; je moet Parkinson proberen te voorspellen. Daarom is het belangrijk dat er biomarkers komen voor de ziekte: ‘als dit eiwit voorkomt, kan iemand de ziekte ontwikkelen’, of: ‘als factor x verandert, dan is dat een aangrijpingspunt voor therapie’. Artsen kunnen dan in een vroeg stadium ingrijpen en een gerichte therapie inzetten.

Nieuwe inzichten Het onderzoek van Pasterkamp kan zorgen voor een belangrijke doorbraak. “We keken lang naar de zenuwcellen, maar we hebben wetenschappelijke aanwijzingen
dat er meer te halen valt op het gebied van de zenuwvezels. Ik denk dat er veel behoefte is aan vooruitgang op het gebied van therapie en medicatie. Nu doen we vooral aan symptoombestrijding. Patiënten willen daarnaast graag dat hun ziekteproces wordt vertraagd – en natuurlijk willen ze nog liever helemaal genezen. Met ons onderzoek verwacht ik daar niet op korte termijn een medicijn voor te kunnen leveren. Maar stel dat we iets ontdekken waarvoor al bestaande medicatie is, dan kunnen we die meteen toepassen.” De wetenschap kan dankzij deze studie verder groeien.

Er is straks veel waardevolle kennis beschikbaar. “We doen in ieder geval uitgebreid waardevolle nieuwe inzichten op in de moleculaire processen achter de ziekte. Straks begrijpen we het ziekteproces weer een stuk beter. Op de langere termijn kan onze studie bijdragen aan nieuwe manieren van therapie en medicatie. We gaan voor zo vroeg mogelijke, gerichte behandelingen waardoor mensen met Parkinson hun levenskwaliteit langer constant houden.”

Hoe kunt u helpen?

Doneer nu voor wetenschappelijk onderzoek naar het voorkomen of genezen van Parkinson.
Uw gift wordt uitsluitend besteed aan het allerbeste medisch-wetenschappelijke onderzoek.