“Slaapstoornis is als voorbode voor ontstaan ziekte van Parkinson”

Onderzoek
1 december 2021

Wie heeft een verhoogde kans op parkinson? En hoe kunnen we de ziekte voorkomen? Prof. dr. K.L. (Nico) Leenders (UMC Groningen) komt steeds dichter bij het antwoord met zijn studies naar REM-slaapgedragsstoornis. De eerste twee studies zijn afgerond, de derde en belangrijkste is in 2022 gestart, mede dankzij onze gewaardeerde donateurs.

REM-PET-1 en REM-PET-2 afgerond, studie REM-PET-3 gestart

“REM-PET-3 gaat over mensen met een specifieke slaapstoornis. Dit is een zeer waarschijnlijke voorbode voor het ontstaan van parkinson. De studie geeft ons de kans om te voorspellen wanneer de ziekte daadwerkelijk optreedt bij deze mensen. Zulke goed geselecteerde mensen hebben mogelijk veel baat bij een experimentele behandeling in korte tijd. Hierdoor kunnen we ook veel meer therapieën testen.”

Niemand is immuun voor parkinson. De ziekte treft ook steeds meer jongere mensen. Bovendien wordt parkinson vaak veel te laat gediagnosticeerd – meestal pas wanneer de typische symptomen optreden en 65% van de zenuwcellen in de ‘substantia nigra’ is afgestorven. In Nederland leven ruim 63.000 mensen met parkinson en de alarmerende prognose is dat dit
aantal in de komende jaren zal verdubbelen.

Diagnose jaren voor uitbraak

Tot nu toe zijn er geen behandelingsvormen of procedures op basis waarvan men in een vroeg stadium kan zeggen of iemand parkinson zal krijgen of niet. Maar daar kan de REM-PET- 3-studie verandering in brengen. “Binnen de REM-PET-3-studie, dus bij mensen met een REM-slaapgedragsstoornis, afgekort RBD, kunnen we het effect controleren van geneesmiddelen die bedoeld zijn om de ziekte van Parkinson in het voortraject te stoppen. Zo kan Parkinson jaren voordat de ziekte zelfs maar uitbreekt bij die mensen al worden gediagnosticeerd.”

REM-slaapgedragsstoornis

De basis voor REM-PET-3 werd gelegd door de voorlopers van deze studie, waarin slaapproblemen, en dan specifiek REM-slaapstoornissen, centraal staan. Voor mensen met parkinson zijn is een slaapgedragstoornis namelijk een groot probleem.

In zijn onderzoeken past professor Leenders de modernste technieken toe om een zogeheten biomarker te vinden die voorspelt welke mensen met REM-slaap samengaande gedragsstoornissen de ziekte van Parkinson gaan ontwikkelen en op welke termijn. Met de wens om de ziekte uiteindelijk te voorkomen.

“Eerder onderzoek toonde aan dat mensen met REM-slaapgedragsstoornissen – het ongeremd uitleven van onrustige dromen, roepen in slaap, uit bed vallen, kans op verwondingen en schade – een hoge kans hebben om de ziekte van Parkinson te ontwikkelen. We zoeken naar een biomarker om te voorspellen welke van deze mensen de ziekte wanneer ontwikkelen. Als we kunnen aangeven: u ontwikkelt binnen 12, 4 of 2 jaar Parkinson, kunnen we daarbij een therapie testen om – zolang we Parkinson nog niet kunnen voorkomen – beter op de ziekte in te spelen.”

Universeel herkenbaar

“Tijdens de REM-slaapfase bewegen de oogbollen snel terwijl het brein actief de rem zet op de motoriek. Zijn de zenuwkernen die slaap regelen aangetast, dan remt het brein niet tijdens de REM slaap. Wat gebeurt er nu bij deze mensen? Om dat te achterhalen, meten we de glucoseverbranding – het energieverbruik – van de hersenen met PET-scans, een methode die pas recent voor dit doel in Nederland wordt toegepast. Is het systeem van zenuwcellen aangetast, dan zien we een patroon van verminderd glucoseverbruik. Elke hersendegeneratieve ziekte heeft een eigen patroon van glucoseverbruik. Het afwijkende patroon van de ziekte van Parkinson is universeel herkenbaar. Bij mensen die nog geen parkinson hebben, maar die wel kampen met REM-slaapgedragsstoornissen, komt dat parkinsonpatroon al voor twee derde tot uiting. 85 tot 90% van die mensen ontwikkelt daadwerkelijk parkinson. Om te kunnen voorspellen welke mensen parkinson gaan ontwikkelen, op welke termijn en hoe we dat kunnen tegenhouden, hebben we veel gegevens nodig. Daartoe volgden we groepen mensen met REM-slaapgedragsstoornissen gedurende tweemaal drie jaar.”

REM-PET-1: Parkinson glucosepatroon

Deze studie toonde bij dertig personen aan dat de hersenen van een persoon met een REM-slaapgedragsstoornis al de typerende veranderingen in glucoseverbruik laten zien die worden aangetroffen bij de ziekte van Parkinson. De mensen met een REM-slaapgedragsstoornis bevinden zich in het voortraject van de ziekte van Parkinson, maar kunnen nog volledig normaal bewegen en hebben nog geen merkbare symptomen.

REM-PET-2: gevorderd ziekteproces

Twintig personen uit de REMPET- 1-studie werden na drie tot vier jaar opnieuw onderzocht – zij ondergingen wederom PET-scans om de glucoseverbranding te meten. “We konden duidelijk vaststellen dat bij alle mensen die bij het eerste onderzoek een patroon van parkinson vertoonden, het ziekteproces in de hersenen was gevorderd. Zonder dat de patiënt dit opmerkte, omdat er na drie tot vier jaar bij de meeste personen in deze groep nog steeds geen verstoring in bewegen optrad. Bij vier mensen waren inmiddels de parkinsonsymptomen ontstaan. De totale groep, die thans voor de REM-PET-2- studie is onderzocht, bestaat uit iets meer dan 100 mensen.”

Daarom is de studie REMPET-3 zo belangrijk

Als uit het REM-PET-3-onderzoek (de bedoeling is om ongeveer 100 mensen vanuit REM-PET-2 in de studie op te nemen) hetzelfde resultaat blijkt als uit het REMPET-2-onderzoek, dan is de kans groot dat de glucose-PET-methode wordt gebruikt als voortgangsmeetwaarde in neuroprotectiestudies. Deze studies zijn bedoeld om de symptomen van parkinson te voorkomen met geneesmiddelen die in ontwikkeling zijn of die zich in de vroege testfase bevinden. Alleen kan bij het testen van de medicatie niet worden vastgesteld of deze ook effectief is. Patiënten hebben in dit stadium namelijk geen merkbare symptomen hebben. “De glucose-PET-methode biedt perspectieven. Hiermee kunnen we de toename van de verandering in het glucoseverbruik in de hersenen, die kenmerkend is voor parkinson, kwantitatief meten. De toename per jaar komt vermoedelijk overeen met de snelheid waarmee de ziekte van Parkinson in de hersenen vordert. Als een medicijn het ziekteproces vertraagt, hopen we op basis van deze methode uit ons onderzoek, een vermindering van de snelheid van achteruitgang bij de RBD-patiënten aan te tonen. Daarom is deze studie essentieel om een medicijn tegen parkinson te ontwikkelen en om de ziekte in een vroeg stadium te kunnen diagnosticeren.”

Hoe werken de onderzoekers?

De REM-PET-3-onderzoekers werken met een unieke infrastructuur en de nieuwste technieken. Professor Leenders werkt voor dit fundamentele onderzoek internationaal samen met universitaire ziekenhuizen in Duitsland, Zuid-Korea en Italië. In totaal zullen zij 120 tot 150 mensen met een REM-slaapgedragsstoornis onderzoeken.

Vertragen en voorkomen

Als REM-PET-3 succesvol is, heeft de studie meteen een grote impact op klinische onderzoeken met ziektevertragende medicijnen. De studiebevindingen kunnen de ontwikkeling van parkinson helpen vertragen, het beloop verzachten en in het beste geval: de ziekte voorkomen.

Speciale dank aan alle donateurs

“Als onderzoeksgroep zijn wij bijzonder blij met de inspanningen van het ParkinsonFonds. Door het verzamelen van fondsen in Nederland wordt belangrijk onderzoek naar de ziekte van Parkinson mogelijk gemaakt. Het gaat daarbij niet alleen om fundamenteel onderzoek – wat gebeurt er eigenlijk in het lichaam bij parkinson. Maar ook om klinische toepassingen – hoe kan de ziektelast worden verminderd. Wij vinden het fantastisch dat zo veel mensen in Nederland zich betrokken voelen en dat zij willen bijdragen aan een oplossing voor deze ernstige ziekte. Vanaf deze plek willen wij alle donateurs allerhartelijkst bedanken voor hun giften.”